Molen De Ooievaar: blikvanger van de Zaanse industriegeschiedenis

Jarenlang was het hét vertrouwde uitzicht van de archiefbezoekers op de studiezaal op de Hoogstraat: de Zaan, met aan de andere oever molen De Ooievaar, met daarachter de fabriek van Duyvis. Nergens is de Zaanse industriële geschiedenis beter in één beeld te vangen dan hier, waar de molen letterlijk wordt overschaduwd door de fabriek. De molen staat op dit moment echter opnieuw in de schijnwerpers, dankzij de Bank Giro Loterij.

De Ooievaar heeft niet altijd op deze plek gestaan. Rond 1622 is de molen, een achtkante bovenkruier met stelling, als oliemolen gebouwd in Assendelft. De molen werd in 1669 gekocht door Cornelis Adriaensz. van der Ley, die hem liet afbreken en opnieuw liet herbouwen op de huidige plek aan de Kalverringdijk. Vanaf het begin van de 20^ste eeuw werd de molen gebruikt voor het verwerken van afval van de cacaoproductie. Als gevolg van de industriële revolutie werd de windaandrijving vervangen door een elektromotor en later door een petroleummotor. Vanaf 1936 kwam de molen helemaal stil te liggen en raakte snel in verval. Jarenlang was de molen een treurige blikvanger naast de Julianabrug.

Dankzij de inspanningen Vereniging De Zaansche Molen werd de Ooievaar in 1955 gered van de sloop. In een jaar tijd werd de totaal verpauperde molen in oude glorie hersteld. In 1989 werd de molen letterlijk de wind uit de zeilen genomen toen de nootjesfabriek van Duyvis werd gebouwd. De vele protesten van molenliefhebbers ten spijt. Vanwege een bestemmingsplan uit de jaren ’30 kon de fabriek zonder problemen worden gebouwd. De molen, die op het terrein van de fabriek stond, bleef wel bewaard, maar werd nagenoeg omgeven door de veel hogere fabriek. Sinds die tijd staan de twee iconen van de Zaanse industrie gebroederlijk naast elkaar, goed zichtbaar voor alle toeristen die over de Julianabrug naar de Schans komen.

In 2011 heeft De Ooievaar er wederom een tijdje ‘wiekloos’ bij gestaan. Ditmaal was het van korte duur. De 22 meter lange metalen roeden van de molen moesten vervangen worden. Juist omdat de molen vijftien jaar had stil gestaan, waren die aan slijtage onderhevig.

Door de ligging op het afgesloten fabrieksterrein van Duyvis is de molen onbereikbaar voor publiek. Al jaren zijn er plannen om De Ooievaar meer te betrekken bij de Zaanse Schans. Er is zelfs gedacht over het verplaatsen van de molen. Een ander plan is het maken van een op de historie geïnspireerde insteekhaven, een houten kraan en een aanlegsteiger voor boten met toeristen. Het project is genomineerd voor de Molenprijs van de Bank Giro Loterij. Via de website http://www.molenprijs.nl/ kan iedereen tot 12 oktober een stem uitbrengen om het project te realiseren.

Veel archiefbezoekers vonden het jammer dat ze het karakteristieke uitzicht vanaf de studiezaal moesten missen. Daarom heeft het archief het uitzicht gewoon meegenomen: op de studiezaal in het stadhuis hangt een vijf meter brede panoramafoto van fotograaf Wim de Jong. Hierop is het uitzicht op de Zaan, de Julianabrug, de fabriek én de molen op mooie wijze vereeuwigd!

Foto: met dank aan Gemeentearchief Zaanstad